کوردستان و بەهاکانی نيشتمان سازی
ڕاستە کوردستان وەکو نیشتمان یەکەیەکى جوگرافى سیاسى یەکگرتووی هەیە، کە لە لایەن پەرلەمان و حکوومەتى هەرێمى کوردستانەوە بەڕێوەدەبرێن و ئەو ناوچانەش دەگرێتەوە کە بە گوێرەى ماددەى ١٤٠ى دەستوورى هەمیشەیى عێراق چارەنووسیان دیاریدەکرێت، دواجار لە ڕێگەی جێ بەجیکردنی میکانیزمە دەستوریەکان بۆ ئیدارەی هەرێمی کوردستان دەگەڕێتەوە.
بەڵام ئەوەی ئێمە لە ڕێکەی ئەم نووسینەمان مەبەستمانە ئاماژەی پێ بکەین بەها نیشتمانیەکانە، کە پێویستە بەرز ڕابگیرێن تا پرۆژەی نیشتمان سازی، کە کۆدەنگی نیشتمانی لەسەره، بتوانێت ڕەهەندە سیاسیەکانی یەكبوونێکی سەرکەوتوو لەناو سەرجەم کۆمەڵگەی کوردستان چالاک بکات.
ئەوەی ئێمە تێبینی دەکەین، هەرێمی کوردستان لە سیاسەتەکانیدا پشت بە گەشەپێدانی هەمەلایەن و بەردەوام و بنەماکانی حوکمڕانی باش و شەفافیەت و هاووڵاتیبوونی کارای کوردستانی دەبەستێت و بە ئەندازەی تواناکانی بە سیاسەتێکی حەکیمانە کار بۆ پاراستنی کولتووری نیشتمانی گەلی کوردستان و پێکەوەژیانی ئاشتیانە دەکات بۆ سەرجەم پێکهاتە جیاجیاکانی.
بەها نیشتمانیەکان هەڵقوڵاوی بڕوای بێ گەردی گەلی کوردستانە، ئەم بەها نیشتمانیانە ڕێبەری ڕەفتار و هەڵوێستی هاوڵاتیانی هەرێم دەکەن، کە لای خۆیانەوە بە هەستیاری و بە ویستێکی پێکەوەیی کاردەکەن لە چوارچێوەی هەوڵەکانیان بۆ دەستەبەرکردنی یەك ئامانج، ئەویش پاراستنی سەقامگیری و گەشەپێدانی کوردستانە لەسەرجەم بوار و ئاستەکان.
کوردستان وەکو نیشتمانێکی مۆدێرن لەسەر چەندین بنەمای سەرەکی و دیاریکراو لە چوارچێوەی جوگرافیایەکی نەگۆڕ و دەسەڵاتێکی تۆکمە و گەلێکی هۆشیار بونیادنراوە.
سەرکردایەتی سیاسی کوردستان مەبەستیە هەرێمی کوردستان بنەمایەکی دەستوری خۆی هەبێت، کە ئەمڕۆ زەروورەتێکی واقعیە، بۆیە هەوڵ دەدات چەمکە مرۆیی و سیاسی و کۆمەڵایەتیەکان بە سازان ڕێک بخاتەوە.
بیرۆکەی هاوڵاتیبوون لە ڕاستیدا ڕێگەیەکی بنەڕەتیە بۆ ڕابوون، دوور لە ئایدیۆلۆژیای تایفەگەری و دۆگماتیزمی تاریكپەرستی چونکە کۆمەڵگە لە خوارەوە بۆ سەرەوە بونیاد دەنرێ و هاندانی بەهرەمەندی و توانا ئەرێنیەکان زۆر پێویستن بۆ ژیانەوە و نیشتمان سازی.
ناسنامەی نیشتمانی سیستەمێکە پێکهاتووە لە بەها کۆمەڵایەتی و ئەخلاقیەکانی پەیوەست بە شێوازی ژیانی مرۆڤی کوردستانی چ لە ڕابووردوو و چ لە ئێستا و چ لە ئایندە.
ئەم سیستەمە پێویستی بە بوونی مرۆڤەکانە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئالنگاری و پەرتەوازەیی و لەناوچوون.
ئەمەش کاتێ دەستەبەر دەکرێت، ئەگەر ئێمە کار بۆ بەهێزکردنی چەمکە سەرەکیەکانی هەستکردن بە ئینتما بکەین، بۆ نموونە چەمکی هاوڵاتیبوون، کار، دەستپێشخەری بەرهەمدار.
درووستکردن و دامەزراندنی میدیا و ڕۆژنامەگەری بابەتی و بێ لایەن پشکدار دەبێت لە بڵاوبوونەوەی ڕوحی لێبوردەیی و نەهێشتنی توندوتیژی و دەمارگیری ڕەگەزی و ئاینی، لە هەمان کاتدا پابەندبوون بە پرنسیبە سیاسی و کۆمەڵایەتی و کولتووری و نیشتمانیەکان بەهێز دەکات.
ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی ئەگەر بە شێوەیەکی ڕاست و درووست بونیاد بنرێن و ڕۆڵی کارا بگێڕن لە سەر بنەما دەستوری و یاساییە تەندروستەکان، ئەوا کاریگەری ئەرێنیان دەبێت لە بەهێزکردنی بەها نیشتمانیەکان و دەبن بە پاڵپشتیەکی بەهێز بۆ دیموکراسیەتێکی تەندرووست، ئەو کاتە دەتوانرێ ڕای گشتی هان بدرێت بۆ پشتگیریکردنی بەرپرسیارێتیەکانی حکومەت لە بوارەکانی پەرەپێدانی ئابوری گشتگیر و باشترکردنی ئاستی بژێوی ژیانی تاکەکانی کۆمەڵگەی کوردستان و چارەسەرکردنی هەژاری و نەخوێندەواری و بێکاری و دەستەبەرکردنی بیمەی کۆمەڵایەتی و پێشکەشکردنی خزمەتکوزاریەکان لە ڕووی ئاسایش و تەندروستی و خوێندن و کولتوور.
لە کۆتاییدا سیاسەتمەداری گەورەی هەرێمی کەتەلۆنیا “ئەنتۆنیۆ مۆرا” (١٨٥٣-١٩٢٥) دەڵێت: نیشتمان بێ خۆشەویستی نەوەکانی بوونی نابێ.
دکتۆر سامان سۆرانی
پسپۆڕی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان
