میر ئاکرەیی / نووسەر لەکاروباری ئیسلامی وکوردستانی
پێشەکیەکی کورت : پێش چەند ڕوژێک برادەرێک لە توری کومەڵایەتی ( فەیس بوک ) ئەم قسانە بڵاوکردەوە کە نووسیبوی : ( هەتاو 333000 لە زەوی گەورەترە بویە ناچێتە ناو بیریکەولە سەرزەوی ) !
هەڵبەت مەبەستی ئەو برادەرە ئایەتی ژمارەی 86 ى سورەی کەهفی قوڕئانی پیروزه ، ئنجا بابزانین ئایەتی ناوبراو بە ڕاست واەدەڵێ کە ئەو برایە حاڵی بوە وتێگەیشتوە ، هەڵبەت مەبەستی شاراوە نیە لەو قسانەی سەرەوە کە بڵاوی کردەوە . ئەم ووتارە تەرخانم کردوە بو تەفسیر کردنی ئایەتی ناوبراو ووەڵامیشە بو ئەو برادەرە بەڕێزە .
دەقی ئایەتەکە وتەفسیر ومانایەکەی :
{ حتى اذا بَلَغَ مغْرِبَ الشمس وجدها تغرُبُ في عينٍ حَمِئَةٍ ووجد عندها قوماً * قلنا يا ذا القرنين إما أن تُعذِبَ وإما أن تتخذ فيهم حُسناً } .
لەوکاتەی کە ( ذو القرنين ) بە ڕوژئاوابوونی هەتاو گەیشت بینی هەر وەک ڕوژئاوا دەبێ لە سەرچاوەێکی گەرم وڕەش ولەوێش دا خەڵکانێکی خراپی بینی ، گوتمان : ئەی ( ذو القرنين ) یان ئەو خەڵکانە ئەشکەنجایان بدە ، یان بە چاکە ودادگەری لە گەڵیان هەڵسوکەوت ورەفتاربکە . لێرەدا خوا ( زولقەڕنەنین ) تاقی وئازمون دەکات لە شێوەی رەفتارکردن لە گەڵ خەڵکانی ناوبراو . لە دوو ئایەتی دواتر ( زولقەڕنەنین ) دەڵێ : ئەوانەی خرابکارن بە دادگەری رەفتار لە گەڵ دەکەرێ لەم ژیانەدا ولە ژیانیتر ، وە ئەوانەی کە خاوەن باوەڕوکردەوەی چاکن ئەوە پاداشی چاکیان پێ دەدرێ وبەوپەڕی ئاسانی ونەرمی لە گەڵیان ڕەفتار دەکرێ . ئەم شێوە رەفتار وفەرمانرەواییە رەفتار دەکرێ لە لایەن هەر فەرمانرەواێێکی دادگەر ودادپەروەر .
پێش ئەوەی بەردەوام بین لە گوتارەکەمان دەڵێێن ودەپرسین : قوڕئانی پیروز نەیگوتوە کە هەتاو دەچێتە ناو زەوی وکێ ئەو قسەیە کردوە ..؟ . ئنجا خاوەنی نووسینی سەرەوە بو قسەی قوڕئان لە گەڵ قسەی کەسەکیتر کە قوڕئان گێرایتەوە جیای نەکردوتەوە وتێکەڵ دەکات ، ئایا لە بێ ئاگاییەکەی لە قوڕئان بوە ، یان بە گومان وخەیاڵی خوی بسەلمێنێ کە قوڕئان هەڵەیە ، وەسەڕای ئەوە ئەو برادەرە وەکو ئەیناسم زانستی ئەوتوی پێ نیە لە بارەوی زمانی عەرەبی وقوڕئان وزانستەکانی ، وە تەنانەت توانای خوێندنی قوڕئانی پیروز بە بێ هەڵە نیە ، بێجگە لە حاڵیبون وتێگەیشتن وتەفسیر کردنی ، چونکە زانستەکانی ئاینی ئیسلامی نەیخوێندوە ، یان بەلای کەمەوە چەند ساڵێک خوی ماندوکردبێت لە خوێندن وزانست پەیداکردن لە زانستەکانی ئاینی . وەنامەوێ باسی ئەوە بکەم کە قسەکانی لە بنەرەتدا لە کوێ هەڵقوڵاوە وهاتوە . گەر ئەو برادەرە ئاگایی هەبوایە لە کتێبەکانی کون ونوێ تەفسیری قوڕئان ئەو نووسینەی زور لاواز ودور لە زانست بڵاوی نەدەکردەوە لە توڕی کومەڵایەتی فێس بوک .
یەکەم / قوڕئان لە سوڕەی کەهف وئایەتی ژمارە ( 86 ) ی دا نەی گوتوە کە هەتاو ون دەبێ لە ناو سەرچاوەێێک ، یان لە شوێنێک لە سەر زەوی ، بە ڕاستی هەر کەسێک کە واتێبگات ئەوە کاڵ فامی ونەزانینە وتێنەگەهیشتنە لە قوڕئان . قوڕئان زورجار قسەی پەیامبەران وپیاو وژن چاکان ، یان خەڵکیتر دەگێڕێتەوە وەکو قسەکانی فیرعەون وپادشا ستەمکاران ، ئنجا قسەکانیان هەر چەندە لە قوڕئاندا هاتوە بەڵام لە راستیدا قسەکانی قوڕئان وخوای میهرەبان نین . بو نمونە : زاناێێک پەرتوکێک دەنووسێ ولە نێویدا چەندین جار قسەی هەندێ کەس دەگێڕێتەوە وەک نمونە وبەڵگە ، ئایا ڕەوایە ودروستە کەسێک بڵێ ئەو قسانە قسەکانی نووسەرن ..؟
دووەم / ئایەتی ژمارەی ( 86 ) ی سوڕەی کەهف وهەروەها چەندین ئایەتیتر لە هەمان سورەت قسەی خوای میهرەبان نین ، بەڵکو قسەی کەسێکە بە نێوی زولقەڕنەینە . ئنجا قوڕئان باسی چونەکەی زولقەڕنەین بو ڕوژهەڵات وڕوژئاوا لە گەڵ قسەکانی کە دەگێڕیتەوە .
( ئیبن کثير 1301 – 1370 ) دەڵێ لە تەفسیرەکەی : ( < حتى اذا بلغ مغرب الشمس > واتە : زولقەڕنەین ڕێگاێکی پێش گرت تا گەیشت بە دورترین شوێن لە زەوی لە لایەنی ڕوژئاواوە ، وە ئەویش ڕوژئاوای زەویە ) . بڕوانە کتێبی ( تفسیر إبن كثير ) ، سورەی کەهف ، ئایەتی ( 86 ) ، چاپی ئەلکترونی . وە ئیبن کثیر درێژە دەدات ودەڵێ : ( < وجدها تغرب في عين حمئة > واته : ئەو هەتاوی بینی لە ڕوانگەی خوی وهەر وەک ئەو بینی کە ڕوژئاوا دەبێ لە دەریا ) . بروانە هەمان سەرچاوە وهەمان نووسەر وهەمان سورە وژمارە وئایەت وچاپ .
( رازی / 1149 – 1209 ) لە تەفسیرەکەیدا دەڵێ : ( < حتى اذا بلغ مغرب الشمس وجدها تغرب في عين حمئة > واتە : لە وانەیە ئەو < زولقەرنەین > گەیشتە کەناری ئەقیانوسەکە وەها بینیبوی وهەر وەها ئەگەر شتێکی تری پێش چاوی نەبوبێ بێجگە لە ئاو .
وەهەتاو زور گەورەترە لە زەوی چەندین جار ، ئنجا چون دەبێ بچێتە نێو کانیێکی ئاوی زەمین ؟ ) بروانە تەفسیری ( رازی ) ، سورەی کەهف ، ئایەتی ( 86 ) ، چاپی ئەلکترونی . دیسان رازی دەڵێ : ( کاتی زولقەڕنەین گەیشتە شوێنەکەی لە ڕوژئاوا وهیچ شوێنێکیتر نەما لە ئاوەدانی هەتاوی بینی هەر وەک نقوم دەنێ لە کانیێک وهەر چەندە ئاواش نەبێ ، چونکە ئەوەی لە دەریا بێ دەبینێ هەر وەک هەتاو نقوم دەبێ لە دەریا ) . بروانە هەمان سەرچاوە وخاوەنەکەی وئایەت وژمارە وچاپ .
( أبوبكر محمد بن أحمد بن الحسين القفال 1037 – 1114 ) دەگێڕێتەوە لە چەند زانا تەفسیرێک بو دیتنەکە کە هەماهەنگە لە گەڵ راستی زانستی ، دەڵێ : مەبەست ئەوە نیە کە زولقەڕنەنین کاتی گەیشتە کوتایی ڕوژهەڵات وڕوژئاوا ، ئنجا گەیشت بە هەتاو ودەستی لێدا ، چونکە هەتاو گەورەترە لە وەی بچێتە سەرچاوەێێک لە سەرجاوەکانی زەوی ، بە ڕاستی هەتاو زور زور گەورەترە لە زەوی . بڕوانە وێبسایتی ( ئیبن مەریەم ) بابەتی : الرد على شبهة النصارى حول غروب الشمس في عين حمئة .
هەروەها کومەڵێکی زور لە زانایان بوچونیان وایە کە مەبەست لە سەرچاوەکە دەریایە ، چونکە زولقەڕنەین بینی کە هەتاو ئاوابو لە پشت دەریاوە ، بەڵام ئەو بە شێوەی ودیتنی خوی باسی ڕوژئاوای کرد ومەبەستی ئەمەیە کە نەمان وئاوابوونی هەتاو بوە پشت یان ئەو دیوی دەریایەکەوە . ئنجا هەر کەس لە کەناری دەریا بێ لە کاتی ڕوژئاوابوون پێش چاوی وادیارە کە هەتاوەکە بەردەبێتەوە نێو دەریا وون دەبێ ، یان ئەگەر شوێنەکە چیا وشاخاوی بێ دەبینێ لە کاتی ڕوژئاوابون هەر وەک هەتاو بەربوە پشت کێوەکان ، ئەمە لە دید وپێش چاوی مروڤ ئاوها دیارە هەر چەندە ڕاست نیە .
مانای هەندێ ووشەکان :
– ( بلغ ) بو کاتيش لە قوڕئاندا بە کار هاتوە ، وەک قوڕئانی پیروز دەڵێ : { واذا بلغ الأطفالُ منكُمُ الحُلُمَ .. } سورەی نوور / 59 ، واتە : کاتێک کە مناڵان پێگەیین ، یانی تەمەنی شازدە یان هەژدە ساڵی . لە ئایەتێکیتر فەرمویەتی : { حتى اذا بلغ أشُدَّهُ وبلغ أربعين سنة .. } سوڕەی ئەحقاف / 15 ، واته : کاتێک گەیشت بە هێز وتوانایی وبو بە چل ساڵ . لە شوێنێکیتردا هاتوە : { ولما بلغ أشُدَّهُ آتيناه حكماً وعلماً * وكذلك نجزي المحسنين } سورەی يوسف / 22 ، واته : کاتێ بە هێز وتونایی گەیشت < لە ڕوی تەمەن وساڵەوە ! > دانایی وحیکمەت وزانینمان پێ بەخشی وئێمە ئاوا پاداش دەدەین مروڤ چاکان .
( وجد / وجدها / وجدت ) لە زمانی عەرەبیدا بو بینینیش بە کار دەهێنرێ . وە زولقەڕنەین ( وجدها ) تەنیا بە مانای بینین بە کاری هێناوە .
( مغرب الشمس ) ، واتە : ڕوژئاوای هەژاو نەک شوێنێکی جوگرافی دیاریکراو ، چونکە ڕوژئاوا وڕوژهەڵات لە گشت شوێنێکی جیهاندا هەیە .
( عين حمئة ) ، واته : سەرچاوەێێکی ڕەش وگەرم . وە مەبەستی زولقەڕنەین دەریا وئاقیانوس بوە ، بەڵام ئەو بە شێوەێێکی مەجازی بە کاری هێناوە .
